Phòng và điều trị tai biến mạch máu não

Tai biến mạch máu não là gì?

Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), tai biến mạch máu não hay còn gọi là đột quỵ não là tình trạng tổn thương não cấp tính, xảy ra khi não bị cắt đứt nguồn cung cấp máu. Đây là trường hợp khẩn cấp vì không có oxy và chất dinh dưỡng từ máu, phần não thiếu máu bị ảnh hưởng và các tế bào não nhanh chóng bắt đầu chết sau vài phút. Tai biến xảy ra đột ngột, gây tử vong trong vòng 24 giờ. Vì vậy, cần phải cấp cứu người bị tai biến kịp thời,  gọi 115 ngay lập tức và đưa người bị tai biến đến cơ sở y tế gần nhất để cứu chữa kịp thời.

Tai biến mạch máu não do nghẽn mạch - nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán, điều trị, bệnh lý

Có những loại tai biến mạch máu não nào?

Tai biến mạch máu não (đột quỵ não) có 2 loại chính: chảy máu não (do vỡ mạch), nhồi máu não (do tắc nghẽn mạch).

Các nguyên nhân gây ra tai biến mạch máu não

(1) Một cục máu đông chặn dòng máu đến não, đây là những tai biến mạch máu não do “thiếu máu cục bộ” - bệnh tắc nghẽn mạch máu não. Trường hợp này chiếm 80% các ca tai biến mạch máu não. Nguyên nhân của tình trạng thường là do Cholesterol cao và các động mạch bị hẹp hoặc cứng lại bơm máu khắp cơ thể.

 (2) Một mạch máu bị vỡ hoặc rò rỉ trong não. Các bác sĩ gọi đây là tai biến mạch máu não “xuất huyết”. Trường hợp này chiếm 20% các ca tai biến. Thông thường, thể tai biến này xảy ra sau khi chứng phình động mạch - một chỗ bị mỏng hoặc yếu đi trên động mạch – bị bục ra. Thành động mạch bị giòn theo thời gian do mảng bám chất béo và sau đó vỡ ra. Đây là tai biến nguy hiểm nhất, dễ gây tử vong. (xem thêm chi tiết về hai loại tai biến mạch máu não).

Ngoài ra cũng có những người bị đột quỵ thầm lặng tức là loại tai biến nhỏ với triệu chứng chỉ kéo dài không tới 24 giờ đồng hồ rồi tự biến mất, tuy nhiên không thể xem nhẹ loại đột quỵ này (xem thêm về mối nguy hiểm của đột quỵ thầm lặng).

Tai biến mạch máu não để lại biến chứng như thế nào? 

Tai biến mạch máu não nếu không được cấp cứu kịp thời có thể để lại biến chứng rất nặng nề như liệt toàn thân hoặc nửa người, khó vận động, giảm thị lực, méo miệng, cấm khẩu, mất trí nhớ... Do vậy cần có biện pháp can thiệp sớm để hạn chế nhưng di chứng này. PGS.TS. Đậu Xuân Cảnh trao đổi cụ thể qua video dưới đây.

Cần phải làm gì khi có người nhà bị tai biến mạch máu não?

Đối với người bị tai biến thì việc đầu tiên là người nhà phải gọi nay 115 để được hỗ trợ, hoặc nhanh chóng đưa người bệnh đến cơ sở y tế gần nhất. Trong thời gian chờ đợi được hỗ trợ thì người nhà có thể làm một số sơ cứu để có thể cứu mạng số của người bị tai biến. Cần lưu ý một số điểm sau:

• Người bệnh cần được đỡ ngay để không bị ngã dẫn đến chấn thương
• Chọn chỗ thoáng để đặt người bệnh nằm xuống, đặt nằm nghiên để cho bệnh nhân dễ thở phò trường hợp bị nôi ói, móc hết đờm nhớt để cho bệnh nhân dễ thở
• Nếu cơ sở y tế gần nhà có đủ điều kiện chữa trị thì không nên chuyển viện đi quá xa, trừ khi bác sĩ có chỉ định, vì càng di chuyển nhiều càng có thể làm bệnh nặng hơn.
• Tuyệt đối không tự ý cho uống bất loại thuốc nào đến khi có chỉ định của bác sĩ.

Cách sơ cứu người bị tai biến rất quan trọng ở thời điểm đầu, do vậy người nhà cần phải có kiến thức sơ cứu căn bản, hoặc gọi trợ giúp của bác sĩ (Xem thêm Phản ứng nhanh của người thân có thể cứu mạng sống bệnh nhân bị đột quỵ).

Những sơ cứu đúng cách ban đầu rất quan trọng đối với người bị tai biến mạch máu não

Làm thế nào để nhận biết và phòng tránh một cơn tai biến mạch mãu não?

Những biểu hiện sau đây cho thấy dấu hiệu tai biến mạch máu não hay dấu hiệu đột quỵ: Đột ngột hoặc yếu ở một bên của cơ thể; Không thể nói chuyện; Rối loạn thị giác; Đột ngột chóng mặt hoặc ngã.

Để dễ nhớ, có thể gọi tắt của phương pháp để nhận biết và sơ cứu người bị tai biến mạch máu não là  FASTER: Face: Mặt/Miệng; Arms: Tay; Stability: Giữ thăng bằng; Taking: Giao tiếp/nói; Eyes: Mắt; React: Hành động. Ngoài ra bạn cần tham khảo thêm các hướng dẫn của bác sĩ cách tự phát hiện sớm tai biến mạch máu não tại nhà để có cách phòng ngừa kịp thời.

Đâu là thời điểm vàng để cứu và điều trị cho người bị tai biến mạch máu não?

Sáu giờ đầu tiên sau cơn tai biến mạch máu não là thời điểm vàng để cứu chữa người bị tai biến, đặc biệt là cứu được mạng sống cũng như hạn chế tối đa các biến chứng nặng nề sau tai biến.

Các nguy cơ và các bệnh có thể dẫn đến tai biến mạch máu não?

Một số yếu tố nguy cơ tai biến mạch máu não bao gồm các yếu tố như tuổi, giới tính, chủng tộc và tiền sử gia đình. Các bệnh nguyên nhân gây tai biến như: bệnh tai biến ở người già xảy ra thường xuyên hơn so với người trẻ, người bị cao huyết áp, Cholesterol trong máu cao, bệnh tim, tiểu đường, bệnh phổi mạn tính, béo phì  thường có nguy cơ tai biến cao. Bênh cạnh đó lối sống ảnh hưởng rất nhiều đến bị bệnh đó là: thói quen ăn uống không lành mạnh, lười hoặc không vận động, hút thuốc lá.

Người bị bệnh tai biến thì nên ăn gì và không nên ăn gì?

Thay đổi chế độ ăn uống cho người bị tai biến là rất cần thiết để phục hồi sức khỏe và ngăn ngừa tai biến tái phát, đặc biệt là những người bị cao huyết áp có nguy cơ tai biến cao nên ăn gì? Một nghiên cứu gần đây trên 11.862 người sống sót sau đột quỵ đã tiết lộ rằng chỉ 62% những người bị huyết áp cao có hướng dẫn về việc thay đổi chế độ ăn uống của họ để ngăn ngừa cơn đột quỵ thứ hai. Bác sĩ khuyến cáo chế độ ăn cho người bị tai biếnnhư sau: giảm lượng cất béo bão hòa, cắt giảm chất béo nói chung, cắt giảm muối, người bị tai biến sẽ khó khăn khi ăn do vậy cần có kế hoạch ăn bữa chính tại một thời điểm, gọn sẵn trai cây cho vào túi để cho bữa ăn nhanh, chuẩn bị thức ăn mềm. 

Cần tránh các loại thực phẩm như sữa nguyên chất, da gà, thịt mỡ, bơ, khoai tây chiên, tránh lòng đỏ trứng, gan và nội tạng (Xem thêm những thực phẩm nên ăn và không nên ăn dành cho người bị tai biến mạch máu não).

Luyện tập phục hồi chức năng cho người bị tai biến như thế nào?

Câu hỏi mà người nhà có bệnh nhân tai biến quan tâm là mất bao lâu để người bị tai  biến phục hồi được? Vật lý trị liệu, luyện tập chăm chỉ được coi là chìa khóa vàng để điều trị phục hồi chức năng cho những người bị tai biến. Các bài tập phục hồi sau tai biến là rất quan trọng đối với người bị tai biến, đặc biệt là phục hồi vận động cánh tay. Cần kiên trì luyện tập với sự giúp đỡ của người thân. Việc mất trí nhớ tạm thời cũng diễn ra, do vậy luyện tập để lấy lại trí nhớ cũng là quá trình gian nan và đúng cách.

Luyện tập kiên trì với sự giúp đỡ tận tình của người thân là rất quan trọng để giúp người bị tai biến mạch máu não phục hồi chức năng

Điều trị tai biến bằng thuốc tây y như thế nào?

Theo các bác sĩ chuyên khoa thần kinh, đối với những người có nguy cơ tai biến mạch máu não cao, các bác sĩ thường khuyên dùng thuốc để giảm nguy cơ này. Thuốc chống tiểu cầu, bao gồm aspirin, giữ cho tiểu cầu trong máu dính vào nhau và hình thành cục máu đông. Thuốc chống đông máu, chẳng hạn như Warfarin, có thể cần thiết để giúp ngăn ngừa đột quỵ ở một số bệnh nhân. Cuối cùng, nếu bạn bị huyết áp cao, bác sĩ sẽ kê toa thuốc để hạ thấp huyết áp. Mục tiêu là phòng ngừa và điều trị tai biến mạch máu não hiệu quả, tránh tái phát, bởi tái phát với người bị tai biến và vô cùng nguy hiểm.

Điều trị tai biến mạch máu não bằng thuốc đông y có hiệu quả không?

Điều trị tai biến bằng thuốc đông y cũng đã được áp dụng thành công từ rất lâu tại Việt Nam. Điều trị bằngvật lý trị liệu  kết hợp các bài thuốc đông y để phục hồi sức khỏe là phương thức hiệu quả mà rất nhiều người bệnh đã thực hiện thành công.Người dân quen với các loại an cung như an cung ngưu hoàng hoàn đồng nhân đường hay an cung Hàn Quốc. Tuy nhiên đặc biệt lưu ý khi dùng an cung điều trị tai biến nếu không để lại hệ quả khôn lường. Việt Nam cũng đã bào chế được bài thuốc đông y đặc trị tai biến mạch máu não với phương thức an toàn hơn.

Vị trí và cách thức đặt bệnh nhân tai biến mạch máu não nằm điều trị

Theo Lương y Vũ Xuân Điều- Giám đốc Trung tâm Ứng dụng và Phát triển Y Dược học cổ truyền Tây Bắc, thuốc đông y thường có cơ chế dự phòng rất tốt cho tai biến vì nó đảo thải mỡ máu, làm sạch lòng mạch nhằm tránh máu đông gây tắc nghẽn mạch máu, và làm bền vững thành mạch để tránh vỡ mạch máu; đồng thời thuốc đông y còn hỗ trợ bồi bổ và phục hồi sức khỏe sau đột quỵ. Lương y khuyến cáo, các loại thuốc đông y nên dùng theo phương thức dự phòng là tốt nhất, hoặc là sử dụng kết hợp với vật lý trị liệu phục hồi chức năng sau khi tai biến. Đặc biệt lưu ý, ngay khi người bệnh bị tai biến không cho uống bất kỳ một loại thuốc nào, cần đưa đến cơ sở ý tế gần nhất để được cứu chữa kịp thời. Sai lầm của người dân là khi người thân bị tai biến là cho uống các loại an cung của Trung Quốc, Hàn Quốc và Đài Loan. Đây là điều cấm kỵ, đặc biệt là đối với người bị tai biến thể xuất huyết não là vô cùng nguy hiểm vì không cầm được máu và làm cho tình trạng bệnh càng tồi tệ hơn.

Môt số động tác vận động giúp người bị tai biến tự luyện tập hàng ngày

Luyện tập thường xuyên vẫn là phương thức phục hồi chức năng hiệu quả nhất cho người bị tai biến mạch máu não. Đây là quá trình vô cùng vất vả và có sự tham gia kiên trì của người thân hỗ trợ người bị tai biến. Sau đây làm một số động tác và hoạt động mà người người bị tai biến có thể tự luyện tập để dần dần lấy lại chức năng vận động của các phần bị liệt trên cơ thể.